Naborrelen met Fieke Opdam
Door Eveline van Gils
‘Hé,’ we zijn al drie kwartier aan het bellen wanneer Fieke plotseling haar zin afbreekt. ‘Ik dacht dat dit een kort, luchtig rubriekje zou zijn. Ik heb dit allemaal nog nooit eerder in het openbaar gedeeld.’
Het is derde kerstdag 10 uur ‘s ochtends, cabaretier Fieke Opdam klinkt opgewekt. Ze praat snel en veel. Over haar nieuwe IPhone (‘veel beter’), plannen voor later die dag (‘een of andere winterwonderland nachtmerrie’) en haar nieuwe cabaretshow (‘niet zo serieus als dit gesprek gelukkig’).
Fieke’s leven leest als een synopsis van een Hollywoodfilm. 34-jarige, lesbische ex-non die het klooster voor het theater verruilt, en een cabaret-ster wordt. Op 18-jarige leeftijd haalde Fieke de krantenkoppen als ‘de jongste non van Nederland’. 9,5 jaar ging ze door het leven als Zuster Luca. Tot daar plots een einde aan kwam. Tegenwoordig is ze naar eigen zeggen ‘fulltime lesbisch’.
Een week geleden was ze bij Op1 te gast om de koerswijziging van het Vaticaan te bespreken. Van Paus Franciscus mogen priesters voortaan relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht zegenen. ‘Een zoethoudertje’, vindt Fieke. ‘Je kan een hond ook zegenen. Als deze paus echt moedig was, zou hij zijn ambt neerleggen en een eigen kerk beginnen.’
Het gesprek begint bij haar afkeer van dure parkeerplekken en automaat-chocomel, maar wordt al snel serieuzer. Beetje bij beetje vertelt ze wat haar is overkomen. Eerst in haar jeugd, daarna in het klooster en ten slotte ook in het theater. Haar leven is geen vrolijk kerstverhaal. Haar verlosser geen bebaarde dertiger uit Bethlehem, maar een vrouw die Karin Bloemen heet.
Dat ze überhaupt ooit in een klooster is beland, had iets te maken met de film Sister Act en haar moeilijke jeugd. Als kind is Fieke jarenlang verkracht door een naaste. Ze was een druk en aanwezig meisje, ‘lange tijd dacht ik dat het misbruik onderdeel was van een straf. Een straf voor wie ik was en hoe ik me gedroeg.’ Toen haar toevluchtsoord, overbuurvrouw Christien, zelfmoord pleegde toen ze 13 was, besloot ze dat er iets drastisch moest veranderen om eenzelfde lot te voorkomen. Ze vroeg om hulp en belandde via de jeugdzorg in een kamertraject. Op haar 15e wilde ze, na het zien van de film The Sister Act een snuffelstage lopen in het klooster. Eenmaal daar viel ze voor het geloof. Op haar achttiende besloot ze volledig in te treden.
Op je 28ste heb je het klooster verlaten. Kwam dat door je geaardheid?
‘Het was een van de redenen, maar zeker niet de belangrijkste. Ik heb mezelf 3 jaar kapot gebeden omdat ik lesbisch ben. Ik heb zelfs homogenezing moeten ondergaan. Werkte natuurlijk voor geen meter, het werd alleen maar sterker. Ze zijn in de kerk meer bezig met seks dan in de gay community. Juist door die overspannen houding, door dat taboe is er zoveel misbruik. Er is ook gewoon kloosterseks. Wist je dat? Gay zijn is een doodzonde, zeggen ze, terwijl er zoveel rondlopen in kloosters. Het maakt God geen bal uit.’
Priester Antoine Bodar zei in Op1 dat in het Oude Testament staat dat het God wel wat uitmaakt…
‘Dat is een stukje dat je op heel veel manieren kunt interpreteren. Wat een onzin. Als Antoine Bodar alles zou doen wat in het Oude Testament staat, zou hij achter slot en grendel zitten.’
Zoals?
‘Daar staat ook in dat je vrouwen moet slaan en kinderen mag offeren. Het is nogal een ruig boek. Maar dat ik lesbisch ben is niet de enige reden dat ik het klooster heb verlaten.’
Wat dan wel?
‘Het is lastig om dat in een paar zinnen uit te leggen, maar het heeft allemaal te maken met de verrotte hiërarchie van het klooster. Uiteindelijk heb ik er niet zelf voor gekozen om weg te gaan. Ik ben weggestuurd. Ik kreeg twee dagen om mijn spullen te pakken. Vanaf het moment dat ik buiten stond, werd de telefoon niet meer opgenomen. Om mijn 28e belandde ik opeens op straat. Met een CV-gat van 10 jaar en een schuld van 8000 euro die de zusters op mijn naam hadden gemaakt. Ik dacht dat mijn leven voorbij was.’
In eerdere interviews ben je nog een stuk milder over je tijd in het klooster. ‘Dat leven bezorgde me een intens geluk’, zei je in 2018. Wat is er in de tussentijd veranderd?
‘Er is niets veranderd. Dat wat mooi was, blijft mooi. Ik ben wel kritischer geworden op de dingen die écht niet door de beugel kunnen. De katholieke kerk is een soort cult en het kloosterleven een sekte. Het heeft bij mij wel vier à vijf jaar geduurd voordat het echt uit mijn systeem was. Je kan de non wel uit het klooster halen, maar het klooster niet uit de non. De continue druk, het schuldgevoel, het idee dat zo ongeveer alles een doodzonde is, het zat heel erg diep. Ik was wanhopig toen ik moest vertrekken. Als je geen roeping meer hebt, is het beter dat je wegblijft, zeiden zelfs de priesters. Ik heb de bisschop alles verteld, die luisterde met tranen in zijn ogen maar zei dat hij niets voor me kon betekenen.’
Wat heb je verteld?
Even is het stil, en dan: ‘Ook in het klooster ben ik misbruikt. Niet 10 jaar lang, dat dan weer wel.’
Door wie ben je misbruikt?
‘In Amerika is het gebeurd. Daar ben ik een tijd naartoe gestuurd. Ik deelde in dat klooster een kamer met een zuster uit Nicaragua. Tijdens een van onze nachtdiensten in het kindertehuis vertelde ze dat ze lesbisch was. Toen ze daar in haar vorige klooster achter kwamen, is ze de kloostergemeente van dat land uitgestuurd. Ik voelde me bijzonder dat ze dit met me wilde delen. Ik werd haar steun en toeverlaat, maar al snel ging het over in misbruik. Het begon ermee dat ze ’s nachts naakt in mijn bed kroop. Ze wreef net zo lang tegen me aan tot ik wakker werd. Ik zei dat ik het niet wilde. In de ochtend voelde ze zich altijd schuldig, maar ze bleef ermee doorgaan.’
Heb je dit kunnen delen?
‘Ik heb het heel lang voor me gehouden. Ik hoopte dat we er samen uit zouden komen. Ik was bang dat de consequenties voor haar enorm zouden zijn. Ze beloofde me telkens dat ze zou stoppen, maar het werd alleen maar erger. Toen ik het uiteindelijk met mijn moeder-overste deelde, werd ze woest op me. Ze zei dat als ik echt misbruikt was als kind, ik het nooit nog eens had laten gebeuren als volwassene. Ik werd urenlang ondervraagd. Ze hoopte dat ik gewoon seks had gehad, en niet misbruikt was. Ik mocht daarna niet meer meebidden. Ik was doodbang dat ik het klooster uitgezet zou worden.’
Waarom wilde je blijven?
‘Het enige dat je als jonge zuster echt niet wil, is dat je eruit gestuurd wordt. Dat was iedereens grootste nachtmerrie. En ik wist niet beter. Ook in Nederland was er veel hiërarchische manipulatie. Het grote rot daar zat in mijn leidinggevende. Niet de moeder-overste, maar de begeleidster van de jonge zusters. Straffen, pesten, uitsluiten, zij was totaal gestoord. Er is heel veel hiërarchie in het klooster. Dat kan ook mooi zijn, maar op het moment dat de persoon in charge zelf allerlei psychische problemen heeft, ben je de pineut.
Is zij de vrouw die je overhaalde om bij het klooster te komen?
‘Ja.’
Is dat de chat-non?
‘Ja.’
Chat-non, door het jeugdjournaal gedoopt als ‘de hipste non van Nederland’ stond erom bekend dat ze via MSN met tientallen jongeren contact had. Al chattend probeerde ze jongvolwassen meisjes van het kloosterleven te overtuigen.
‘Ze zei dat God mij speciaal had opgeroepen, dat ze al jaren voor me gebeden had. Dat vond ik fantastisch om te horen. Vervolgens overtuigde ze me om al mijn geld af te staan. Ik was zo fragiel, zo hongerig naar iemand om me aan te hechten. Ik was loyaal naar iedereen die me ook maar een beetje licht gunde en daar speelde zij op in.’
Waren er daar meer vrouwen zoals jij, die vanuit een traumatische jeugd voor het kloosterleven kozen?
‘Dat geldt lang niet voor iedereen. Er zijn ook genoeg meisjes die vanuit liefde en overtuiging intreden, maar het klopt dat het vaker voorkomt. Een tijd geleden kreeg ik een telefoontje van heel verdrietig meisje met een soortgelijk verhaal. Met zo’n jeugd als die van ons ben je gevoeliger voor extreme keuzes. Je bent kwetsbaar en daardoor relatief eenvoudig in een cult te lokken. Van de meisjes waarmee ik in het kamertraject zat, belandde de helft in het loverboycircuit. Daar was ik gelukkig te dik en lelijk voor.’
Wat trok je aan in het klooster?
‘Het had niet eens zoveel met veiligheid te maken. Of dat daar geen mannen rondliepen. Het was meer een ontsnapping. Ik wist dat er iets groots moest veranderen om het goed af te laten aflopen met mij. Ook het idee dat ik in dat klooster een thuis kon geven aan weeskinderen trok me aan.’
Uiteindelijk belandde je in het klooster juist weer in een onveilige situatie. Zou je meisjes hiertegen in bescherming moeten nemen?
‘Wat ik graag zou willen is dat je voor je 21e überhaupt niet mag intreden. Je bent dan nog niet volwassen genoeg. We willen niet dat ze in het loverboycircuit belanden, maar dit moet je ook zien te voorkomen. Het kan een hele ongezonde omgeving zijn voor iemand die nog niet volwassen is. Trouwens, dit is ook maar de helft van het verhaal.’
Hoe bedoel je?
‘Ik heb ook mooie dingen ervaren. In het klooster heb ik mijn eigenwaarde teruggekregen. Ik had opeens 30 moeders. In Nederland was de dynamiek ongezond, maar in Saint Louis, waar ik ook een tijdje zat, heb ik het kloosterleven mogen ervaren zoals het bedoeld is. Daar had je een gezonde, levendige katholieke gemeenschap. Daar realiseerde ik me dan ook dat wat er in Nederland gebeurde, niet oké was. Ik wilde daar blijven, maar dat mocht niet. Uiteindelijk heeft chat-non ervoor gezorgd dat ik het klooster moest verlaten.’
Begreep je destijds waarom?
‘Niet echt. Maar weinig mensen weten dat er in Nederland Christelijke gemeenschappen zijn waar je zo van de één op de andere dag wordt verbannen. Ik ben heel lang mijn vertrouwen in mensen kwijt ben geweest. Opeens was ik terug in een wereld waar ik al jaren geen onderdeel meer van was. Ik kreeg geen bijstand omdat ik zogenaamd nog nooit gewerkt en ik had ook nog eens schulden. Die had het klooster op mijn naam gemaakt. Het was alsof ik van de een op de andere dag aan een turnwedstrijd meedeed. Nagellak, wenkbrauwen, eyeliner, ik snapte niets van vrouw zijn. De ene dag naaide ik onderbroeken met zuster Bertha om de volgende dag in de Hema radeloos naar een stapel BH’s te kijken. Ik had géén idee wat mijn cupmaat was. Uiteindelijk heb ik in het theater een nieuw thuis gevonden.’
Waarom koos je voor het theater?
‘Weet je dat er best wel wat overeenkomsten zijn tussen de kerk en het theater? Het zijn hiërarchische werelden vol showelementen. Vooral tijdens begrafenissen. Als kind keek ik altijd enorm uit naar begrafenissen. Dat is de katholieke kerk op zijn best. Er zijn emoties, er wordt over de muziek nagedacht, er worden bloemen uitgekozen, er is een speciale kist, er wordt gespeecht, er wordt gehuild. Op de momenten dat de kerk het meest op theater leek, voelde ik me thuis. Inmiddels is het theater mijn heilige grond.’
Heeft de manier waarop je verstoten bent door het klooster invloed op hoe je je nu in groepen handhaaft?
‘Zeker. Ik voel me nu veilig in de theaterwereld, maar dat heeft heel lang geduurd. Ik ben tot op het bot afgewezen, dat laat sporen na, maar inmiddels ben ik echt gelukkig. Toen 1000 mensen voor me klapten tijdens mijn voorstelling bij Cameretten heb ik minutenlang gedanst op hun applaus. Ik voelde me zo gelukkig. Ik kwam van een klooster waar ik niet eens mijn heupen mocht wiegen op de vogeltjesdans. Ik heb nu al meer bereikt dan ik ooit had durven dromen.’
Terwijl de theaterwereld ook niet bekend staat als een bijzonder veilige werkomgeving?
‘Dat klopt. De dynamiek van het klooster lijkt op die van de theateropleiding. Overal waar macht is, en een hiërarchie heerst, loop je het risico dat je slachtoffer wordt. Daarom is het zo belangrijk dat je volwassen bent voordat je eraan begint. Er wordt heel veel van je gevraagd, zeker tijdens de theateropleiding. Uiteindelijk is het bij mij ook daar weer misgegaan.’
Je bent in het theater ook misbruikt?
Even is het stil. ‘Ook op de theateropleiding heb ik grensoverschrijdend gedrag meegemaakt. Niet seksueel dit keer, maar er is wel weer iemand gigantisch over mijn grenzen gegaan. Ik schaamde me zo. Ik haatte mezelf, misbruikt als kind, misbruikt als non en misbruikt tijdens de theateropleiding. Wat is er mis met mij?’
Wat gebeurde er?
‘Het was een docent. Een vrouwelijke docent. Het begon subtiel. Ze nodigde me bij haar thuis uit, maar al snel sliep ik ook bij haar. Niemand mocht ervan weten. We hadden geen seks, maar ik gaf haar wel massages. Ik voelde me zo bijzonder, ik werd verliefd op haar. Ik vertelde haar dat, maar in plaats van afstand, zocht ze toenadering. We zorgden voor elkaar, soms poetste ik haar huis en ze deelde frustraties over leerlingen of rapportvergaderingen. Het erge is dat als je daar eenmaal in zit, het heel moeilijk is om los te breken. Ik word toch niet aangerand, dacht ik. Waarom voelt het dan zo raar? Het escaleerde toen ik afstand wilde nemen. Toen is ze volledig geflipt. Ik kon geen kant meer op. Ik was bang dat niemand me zou geloven. Ik voelde me schuldig omdat ik ons contact in het begin ontzettend fijn vond. Pas later had ik door hoe toxisch het was. Ik heb toen melding gedaan bij de vertrouwenspersoon van Avans, maar werd van het kastje naar de muur gestuurd. Ik zakte steeds verder weg. Tot ik Karin Bloemen ontmoette.’
Wanneer ontmoette je Karin Bloemen?
Karin Bloemen is zelf jarenlang door haar stiefvader misbruikt. Ik zou haar hierover interviewen voor mijn podcast over verkrachte vrouwen. Ik dacht dat ik die podcast maakte voor anderen. Lekker veerkrachtig van mezelf, vond ik dat. Door haar zag ik in dat ik zelf nog van alles te verwerken had. Voordat we überhaupt begonnen waren, vroeg ze wie mij verkracht had. Ik wilde dat niet zeggen, het leek me niet belangrijk. Zij sprak me daarop aan. Als je je dader in bescherming neemt, breng je jezelf in gevaar, zei ze. Ik vond dat een kutopmerking, maar het klopte wel. Daarna heb ik alles aan haar opgebiecht. Karin kan echt uren luisteren. Ik heb voor het eerst alles verteld. Ook over wat er in het klooster en op de theateropleiding speelde. Ze benadrukte dat niets mijn schuld was, maar dat ik wel huiswerk te doen had. Ik moest nagaan wat er steeds maar weer misging.’
En ben je daarachter gekomen?
‘Als er altijd over je grenzen heen wordt gegaan, dan is dat je veiligheid. Dan is dat hetgeen wat je kent, wat je opzoekt en wat je aantrekt. Die theaterdocent was de zoveelste persoon die er ‘ons geheimpje’ van maakte. Het is logisch dat ik daar gevoelig voor was. Liefde ontvangen is nooit het probleem geweest. Je kunt zoveel liefde krijgen als je wilt, maar als jouw veiligheid bij mensen ligt die je grenzen niet respecteren, blijft het misgaan.’
Hoe gaat dat nu?
‘Ik heb zo lang gedacht dat ik niet te redden was, maar Karin heeft me enorm geholpen. Uiteindelijk heb ik nu een rechtszaak aangespannen tegen de persoon die me in mijn jeugd misbruikte en een melding gemaakt over de docent bij Mores Online. Ook ben ik therapie gaan volgen. Karin werd mijn mentor. Ik was gewend aan mentortypes die er iets voor terug verwachten, maar haar hoef ik niks te brengen. Ze was heel streng die eerste 2 jaar. Ze wilde me laten voelen wat een veilige hiërarchische verhouding is. Er was geen drama, geen emotionele manipulatie. Al maakte ik 300 fouten, ze raakte niet door mij geëmotioneerd. Daardoor heeft ze mijn ziekelijke loyaliteit kunnen doorbreken. Nu voel ik zelf waar mijn grens ligt. Ik laat me niet meer zomaar gebruiken.’
Kan je nog in een God geloven nadat je dit allemaal hebt meegemaakt?
‘Ik geloof nog in een God, maar in een God van liefde. Eentje die zich niet zo druk maakt om mijn seksleven. Er ligt trouwens heel veel rijkdom in het evangelie.’
Zoals?
‘Wacht ik zoek even iets leuks voor je op.’ 15 seconde later: ‘Ik vind sommige psalmen prachtig. Vooral het Lucasevangelie. Een goede vriend van mij gaat een grote reis maken waar hij heel zenuwachtig voor is. Dan stuur ik het volgende naar hem: kijk eens naar de vogels. Ze zaaien niet, ze maaien niet en ze bewaren geen voorraden in schuren. God geeft ze te eten. Jullie zijn toch veel belangrijker dan de vogels?’
Waarom raakt die tekst je?
‘Het is zo krachtig. Het zet alles in perspectief. Wij mensen zijn zulke mierenneukers. Wij halen zekerheid uit spaarrekeningen, verzekeringen en voorraden, het is nooit genoeg. Een vogel heeft niet eens een koelkast en toch gaat het prima.’
‘Weet je: het is verdrietig om van een God te houden die je verliefdheid niet serieus neemt. Ik snap niets van lesbische stellen die zich laten zegenen door een priester. Waarom zou je bij een kerk willen horen die je niet volledig accepteert?’.
Waarom?
‘De kerk heeft regels, als je het daar niet mee eens bent kun je beter je abonnement opzeggen. Je kan toch ook niet op een paard mee doen aan de voetbaltraining? De kerk heeft me pijn gedaan maar gelukkig kan ik daar nu grappen over maken. Door mijn verhaal te delen hoop ik het taboe rond machtsmisbruik te doorbreken. Zwijgen is nóóit de oplossing.’
In november komt Fieke met een eigen cabaretvoorstelling en boek genaamd Non-Actief.
