Naborrelen met Rob Oudkerk
Door Eveline van Gils
Wat als jouw beladen familiegeschiedenis het plot van een televisieserie is? Het overkwam oud-politicus Rob Oudkerk. De deze week verschenen EO-serie De Joodse Raad draait om de oorlogsjaren van zijn overleden moeder én grootvader. Zij wist vanuit het verzet honderden kinderen te redden, terwijl hij als voorzitter van de Joodse Raad moest kiezen welke Joden er gedeporteerd zouden worden.
Je familiegeschiedenis op zo’n manier herbeleven is ‘nogal een bizarre ervaring’, vertelt Oudkerk. Zeker wanneer die geschiedenis zo traumatisch is. Zijn grootvader, David Cohen, werd vanwege zijn rol in de Joodse Raad na de oorlog verstoten en zijn moeder, Virrie Cohen, zou de rest van haar leven nachtmerries hebben.
‘Ik heb de serie wel 50 keer op pauze moeten zetten,’ vertelt Oudkerk. Door het spel van Claire Bender en Pierre Bokma werden zijn moeder en grootvader levensecht. Toen hij woensdagavond in Op1 tegenover Pierre Bokma zat, werd het hem te veel. ‘Het verdriet overspoelde me,’ vertelt hij een paar dagen later vanuit zijn vakantiehuis in Vinkeveen. ‘Het was zo vreemd, maar het voelde alsof ik daar met mijn grootvader aan tafel zat.’
Nu het verleden zich zo opdringt, is Oudkerk zelf ook aan het reflecteren geslagen. Binnen een tijdsbestek van 90 minuten zegt hij vier keer dat het leven ‘voorwaarts geleefd, maar achterwaarts begrepen’ wordt. Een zin die net zo goed op hem, als op zijn grootvader zou kunnen slaan. Beiden maakten ze grote inschattingsfouten, beiden kwam het ze duur te staan.
De naam Rob Oudkerk wordt, zelfs 20 jaar later, nog steeds geassocieerd met prostituees, cocaïne en zijn onvermijdelijke aftreden. Maar inmiddels gaat het goed. Hij is gelukkiger dan ooit. En dat is voor 82% te danken aan zijn kleinkind. ‘Alle clichés zijn waar: ik an me nu al verheugen op haar volgende bezoek.’
Tijd om te mijmeren, is er niet. Daar zorgt Oudkerk wel voor. ‘Gistermiddag toen ik even niets te doen had, ben ik meteen met een zaag in de boom geklommen om takken te snoeien.’ Een week als deze waarin zijn moeder opeens overal is, doet veel. ‘Het is verdrietig, maar ook helend. Het voelt alsof ik mijn moeder heb teruggekregen.’
Op wat voor manier heb je haar teruggekregen?
‘Door de serie heb ik mijn moeder van vóór de oorlog leren kennen. Een grappige, onbevangen vrouw die vrijt op zolder van de crèche. Tegelijkertijd was het kijken ook een aha-erlebnis van haar wanhoop. Het geluk van de 500 kinderen die ze kon redden, is altijd overschaduwd door het schuldgevoel naar over de duizenden die ze niet kon redden. Doordat haar wanhoop nu nog nadrukkelijker in mijn hoofd zit, is er ook meer ruimte voor mooie herinneringen. Herinneringen waarin ze geen getraumatiseerd oorlogsslachtoffer of verzetsheldin is, maar een onvoorstelbaar zorgzame moeder. Zelfs met dit weer zou ze me niet zonder muts, sjaal en wanten naar buiten laten gaan.’
Heeft de serie je ook met het verleden van je grootvader kunnen verzoenen?
‘Ik heb me lange tijd niet willen inleven in hem, ik wilde hem niet begrijpen. Maar ik heb nu vijf afleveringen lang door zijn leven kunnen kruipen. Voor het eerst doorvoel ik echt wat hij heeft moeten doorstaan.
Geen instantie lag na de oorlog zo onder vuur als de Joodse Raad. Als ‘werktuig van de bezetter’ werden ze medeplichtig gemaakt aan de vernietiging van hun eigen gemeenschap. Zo hielpen ze de nazi’s bij het opstellen van deportatielijsten, waarmee zij beslisten welke Joden op transport moesten.
Wanneer werd je je bewust van zijn rol in de Joodse Raad?
‘Pas rond mijn 13e toen ik een passage over mijn grootvader uit mijn Bar Mitswa-speech moest schrappen. Pas twee jaar later is mij verteld dat aan hetzelfde bureautje waar ik op zijn schoot tekeningen kleurde, hij deportatielijsten opstelde. Toen ik erachter kwam, was ik woedend. Hij was al dood. Ik kon hem niets meer vragen. Dat vond ik verschrikkelijk.’
Wat had je willen vragen?
‘Waarom hij mijn moeder uit de trein heeft gehaald toen zij werd gedeporteerd? Hoe wist hij überhaupt dat zij in die trein zat?’
Waarom is dat een belangrijke vraag voor je?
‘Ik denk dat ik gewoon wil weten hoeveel hij wist.’
Wat maakt dat je grootvader met de bezetter meewerkte, terwijl je moeder voor het verzet koos?
‘Mijn grootvader was een hele rationele, voorzichtige man. Hij heeft zijn emotie uitgeschakeld. Mijn moeder was juist ongelofelijk intuïtief en impulsief. Uiteindelijk stonden ze in essentie voor dezelfde afschuwelijke keuze. Hij moest beslissen welke Joden op transport gingen, en zij welke kinderen ze wel en niet zou redden. Mijn grootvader was te rationeel, maar mijn moeder heeft haar verstand misschien iets te veel uitgeschakeld. Ze liep met baby’s in mandjes langs Duitse soldaten, als ze gepakt was, zou dat niet alleen haar einde, maar ook die van de hele verzetsbende betekenen.’
Waarom nam ze zo’n groot risico?
‘Ze had zichzelf aangeleerd om niet meer na te denken. Ze vertrouwde alleen nog op haar intuïtie. Zo is ze altijd gebleven. Toen ze in 1951 naar Israël zou emigreren, raakte ze vlak voor vertrek met een vreemde man – mijn vader – aan de praat, die als slager met zo’n halve koe aan een haak op de kade liep. Na anderhalf uur zijn ze samen haar koffers uit de hut gaan halen en vertrokken. Twee jaar later zijn ze getrouwd.’
Lijk jij daarin op je moeder?
‘Ik ben ook behoorlijk impulsief. Ik doe voor ik denk. Mijn verstand ben ik dan ook meer dan eens verloren. Met desastreuze gevolgen.’
De politieke carrière van Rob Oudkerk raakte net op stoom, toen hij in 2004 moest aftreden als wethouder van Amsterdam. Reden voor zijn exit was een column van Heleen van Royen waarin ze schreef dat Oudkerk cocaïne gebruikte, pornografie keek en prostituees had bezocht aan de omstreden tippelzone de Theemsweg.
Is impulsiviteit de enige verklaring daarvoor?
‘Nee. Er zit ook een zekere mateloosheid in mij. In eten, in werken, in alles.’ Wijst naar zijn buik: ‘daarom zie ik er ook zo uit. Wat ook niet helpt is dat ik altijd op zoek ben geweest naar spanning. Niet in de zin van dat ik van rotsen wil springen – dat moest laatst met de stiefkinderen, met zo’n helmpje op dat vond ik vreselijk – nee, spanning zit voor mij nu in andere dingen.’
Zoals?
‘Doodsbedreigingen schrikken mij niet af. Na de aanval van Hamas op 7 oktober ben ik meteen een serie gaan maken over antisemitisme. Dat ik dan bedreigd word, houdt mij niet tegen.’
Had jouw moeder meer begrip voor jouw fouten omdat zelf ook impulsief was?
‘Het grappige is dat ze alle geruchten altijd heeft ontkend.’ Lacht: ‘terwijl ze dondersgoed wist dat ze wel klopten. Dat is een prachtig voorbeeld van hoe haar afweermachine werkt. Een van de meest ontroerende dingen die ze ooit heeft gezegd, is dat ze door mij niet meer ‘de dochter van’, maar ‘de moeder van’ was geworden. Na mijn afreden dacht ik dat ik dat verpest had, maar dat bleek niet zo. Joodse moeders zijn zo trots. Al beroven de kinderen een bank, ze blijven ongelofelijk fantastisch.’
Dan. ‘Weet je wat mooi is: doordat haar leven nu weer volop in de aandacht staat, is er eindelijk minder interesse in mijn affaire. Jarenlang ging het alleen maar over mijn fouten, maar dankzij haar lijkt daar een einde aan te komen. Ik hoop zo dat ik haar nu weer trots kan maken.’
Over je vaders leven is geen televisieserie gemaakt. Hoe heb je zijn verleden verwerkt?
‘EMDR-therapie. Dat kan ik iedereen aanraden.’
Na vier jaar ondergedoken te hebben gezeten op zolder, hoorde zijn vader, Maurits Oudkerk, dat niemand van zijn familie de oorlog had overleefd. Vader, moeder, zusjes, broertjes, nichtjes, neefjes – allemaal dood.
‘Hij schijnt na de oorlog twee keer blij te zijn geweest: toen hij mijn moeder trouwde en toen ik geboren werd. Volgens buren danste hij in de sneeuw die dag. Ik was 18 toen ik hem vond in bad. Dat was zijn zesde zelfmoordpoging, vier maanden later overleed hij. Dankzij EMDR-therapie heb ik het kunnen verwerken. Met terugwerkende kracht kan ik nu echt medelijden voor hem voelen.’
Is je moeder wel nog ooit gelukkig geworden?
‘Na de dood van mijn vader heeft ze een relatief onbevangen periode gehad. Op haar 69ste verjaardag belde ze me op om te vertellen dat ze in de duinen had gevreeën.’ Een lach. ‘Dat vond ik als zoon raar, maar ook leuk.’
Verstoten worden door zijn gemeenschap, vond jouw grootvader het ergst vertelde hij. Had jij dat ook?
‘Hij werd echt uit zijn gemeenschap geknikkerd, ik ben mijn vrienden en familie gelukkig nooit kwijtgeraakt. Van de top 100 ergste dingen (waar je uitgegooid kan worden staat de PvdA zo ongeveer op nummer 99. Het verdriet van mijn naasten viel me zwaarder. Wat mijn grootvader heeft meegemaakt, is natuurlijk veel heftiger. Timing is iets vreemd. Als de oorlog anderhalf jaar eerder was afgelopen, was hij een held geweest.’
Is timing jou goedgezind geweest?
‘Ik heb mijn fouten aan mezelf te wijten, laat ik dat vooropstellen. Maar ja: als ik al mijn geheimen aan Heleen van Royen had opgebiecht, had het leven er anders uitgezien. Misschien was ik dan wel minister van Volksgezondheid geworden? Of lijsttrekker van de PvdA? Uiteindelijk heb ik dankzij die affaire wel mijn huidige geliefde gevonden. Zij zocht voor haar tijdschrift columns van ‘foute’ mannen en zo raakten we in contact. Ze schreef naar aanleiding van die column dat ze me een enorme lul vond en daarna hebben we drie jaar lang zitten mailen.’ Een lach. ‘En dat allemaal dankzij Heleen van Royen.’ Een stilte. ‘Weet je dat ik de eerste gecancelde mens was? Tegenwoordig is er iedere dag wel iemand aan de beurt.’
Heb jij contact met je mede-gecancelden?
‘Dat ga ik niet zeggen.’ Oudkerk denkt na. ‘Trouwens, weet je dat Matthijs van Nieuwkerk mij ooit heeft geïnterviewd toen ik burgemeester van Amsterdam wilde worden? Hij zei toen: ‘jij gaat nooit burgemeester worden omdat Nederland jou nooit die ene zwarte bladzijde gaat vergeven.’ Ik vrees dat nu hetzelfde voor hem geldt. Misschien moet hij maar naar Parijs verhuizen.’
Ben jij niet juist het bewijs dat dat niet hoeft?
‘Vind je? Misschien wel hè. Ik ben ook echt een zondagskind.’
De Joodse Raad is iedere zondag om 21:20 te zijn bij de EO op NPO 1
