Jan Rotmans: ”Er moet een OMT voor de energiecrisis komen”
Nederland loopt vast. We hebben een energiecrisis, vluchtelingencrisis en een torenhoge inflatie. Zelfs de middenklasse kan de eindjes niet aan elkaar knopen. En nieuwe bedrijven kunnen zich in Limburg en Noord-Brabant niet meer aan het elektriciteitsnetwerk aansluiten. Hoe komen we al die crisissen te boven? Dat bespreken we in Op1 met gedeputeerde van provincie Limburg Maarten van Gaans-Gijbels, operationeel directeur TenneT Maarten Abbenhuis, Nibud-directeur Arjan Vliegenthart en Hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans en burgemeester Henri Lenferink.
Vluchtelingencrisis
Plaatsvervangend voorzitter van het Veiligheidsberaad Henri Lenferink zegt dat er sprake is van een vluchtelingencrisis in Nederland. ”Eigenlijk zijn wij er niet om vluchtelingen op te vangen, maar omdat het crisis is in Nederland krijg je toch de situatie dat je het samen moet doen.” Het is iedere dag weer moeilijk om opvang te vinden voor alle vluchtelingen. Dat lukt nu nog net, volgens Lenferink. ”Maar we weten niet hoe lang dat nog duurt.” Problemen waarop hij stuit zijn locaties vinden waar mensen kunnen slapen, mensen vinden die de locaties kunnen inrichten en er moet ook sanitair, bedden, eten en bewaking zijn. ”Gemeenten die veel van deze zaken voor de Veiligheidsregio oplossen zitten op allerlei plekken aan de grens. Waar we echt op zitten te wachten is een bericht zoals van vandaag, dat het Rijk zelf met een aantal grotere locaties komt zodat er even lucht komt om met elkaar de vervolgstappen te zetten.”
Energiecrisis
1,3 miljoen huishoudens kunnen in financiële nood komen door de energiecrisis. Nibud-directeur Arjan Vliegenthart houdt er rekening mee dat dat aantal over een halfjaar nog veel hoger kan liggen als de energiecrisis doorzet. ”We weten al van vóór de crisis dat 2,6 miljoen huishoudens aangeeft het eerder moeilijk dan makkelijk te vinden om rond te komen. We weten nu al dat een half miljoen mensen niet rond kan komen, dan is 1,3 miljoen een heel realistisch scenario, maar in een donker scenario wordt dat nog meer.” Wat kunnen huishoudens zelf doen om kosten te besparen? ”Dit gaat voorbij het individuele oplossingsvermogen van een huishouden. We hebben hier met een maatschappelijk probleem te maken waarbij niet de primaire vraag is wat ieder individueel huishouden kan doen om het nog een beetje te redden. Er moet uiteindelijk meer gebeuren en zal er structureel voor gezorgd moeten worden dat het leven weer betaalbaar wordt.”
Noord-Brabant en Limburg
Het elektriciteitsnetwerk in Noord-Brabant en Limburg zit zó vol, dat nieuwe bedrijven voorlopig niet aangesloten kunnen worden. Operationeel directeur van netwerkbeheerder TenneT Maarten Abbenhuis: ”Dit is echt een vervelend bericht, we doen dit niet graag. Maar we zien dat we een aantal bewegingen hebben. Hoge gasprijzen, de elektrificatie van de industrie en we zien dat de energietransitie echt het momentum heeft gekregen. Veel bedrijven en ondernemingen dienen nu een aansluitverzoek in bij TenneT.”
Abbenhuis zegt wel degelijk geïnvesteerd te hebben in uitbreiding van het elektriciteitsnetwerk, maar zegt dat het verkrijgen van vergunningen en locaties om die infrastructuur te bouwen enorm lang duurt. Hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans zegt dat er veel eerder begonnen had moeten worden. ”Tien jaar geleden hadden we hier al voor gewaarschuwd. Iedereen zag dit aankomen. De vraag naar elektriciteit neemt explosief toe. Dit was onderdeel van elk scenario.”
Hoe lang gaat deze situatie in Limburg en Noord-Brabant nog duren? ”We verwachten dat we op korte termijn als we een aantal flexibiliteitsopties mogen lichten, dus de regels een beetje aanpassen, wat capaciteit beschikbaar kunnen stellen”, aldus Abbenhuis. ”Daarnaast bouwen we gewoon door en zien we in de loop van dit decennium steeds meer capaciteit komen. Dan halen we de afspraken die we in het Klimaatakkoord hebben gemaakt voor 2030 echt voor een groot deel.”
Gedeputeerde van de provincie Limburg Maarten van Gaans-Gijbels heeft er geen vertrouwen in dat de problemen binnenkort verholpen zijn. ”Ik vind het volstrekt onaanvaardbaar, de situatie waar we nu in verkeren. Dit zagen we al van mijlenver aankomen. De energietransitie, de verduurzaming van de industrie en de verduurzaming van de mobiliteit. In feite staat nu alles op de rem. TenneT zegt wel dat ze even op de pauzeknop duwen, maar die pauzeknop betekent dat alle verduurzamingsplannen in Limburg tot 2030 einde oefening is. Dat is onaanvaardbaar en dus moet er sneller worden gekeken naar de procedures.”
Van Gaans-Gijbels pleit voor een crisis- en herstelwet. ”Er is nu een acuut probleem. Er kunnen zich geen bedrijven vestigen in Limburg. Er moet een rijkscoördinator of deltacommissaris komen die zich nu gaat inzetten. Ik denk dat we niet meer in de luxepositie verkeren dat we ons conventioneel aan onze regels houden die we tien jaar geleden bedacht hebben met elkaar.”
OMT voor energiecrisis
We lopen helemaal vast in Nederland, vindt Jan Rotmans. ”Het is een patroon wat je ziet. Niet alleen op energiegebied, maar ook bij de zorg, Schiphol, stikstof, klimaat, vluchtelingen. We willen alles efficiënt doen met een hoog kortetermijnrendement. We doen weinig aan onderhoud, we hebben geen voorraden. Dat zien we op al die dossiers.” Rotmans vindt dat het kabinet een crisisteam moet inrichten, een soort OMT voor de energiecrisis. ”Maar dan wel wat breder, er moeten ook gedragsdeskundigen in. Je moet een noodplan maken met een crisisteam voor de komende jaren. Daar bovenop moet je een middellangetermijnplan maken, hoe worden we nou onafhankelijker?”
”Die hele energie-infrastructuur hebben we niet op orde, die is niet toekomstbestendig”, zegt Rotmans. ”Daarin moeten we investeren, zwaarder in slimmer maken. Dat zorgt ervoor dat de gemiddelde consument in onze opvatting misschien wel drie keer meer gaat betalen. Alleen het zwaarder en slimmer maken kost al honderd miljard. Dat is drie miljard per jaar. Wie denk je dat dat gaat betalen? Is het niet direct, dan wel indirect via belastingverhogingen.”
