Jan Zwartendijk redde duizenden joden het leven, maar heeft nog niet de erkenning
Jan Zwartendijk redde als consul in Litouwen duizenden Joden, maar werd berispt wegens misbruik van zijn functie. Nu, bijna vijftig jaar na zijn overlijden, wil de voltallige Tweede Kamer dat hij alsnog de hoogste koninklijke onderscheiding krijgt. Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma, schrijver Jan Brokken en Arlette Liwer, wier grootvader werd gered, schuiven aan: wie was de ‘Nederlandse Oscar Schindler’?
Dinsdag verscheen een open brief aan de koning met het verzoek om postuum het Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw uit te reiken aan Jan Zwartendijk. Tijdens de oorlog wist hij als consul in Litouwen duizenden joden te redden. “We willen deze vergeten held alsnog in ere herstellen”, zegt Sjoerd Sjoerdsma. Waarom nu pas? Volgens Jan Brokken, die het boek ‘De rechtvaardigen’ over hem schreef, hebben we in Nederland een beetje moeite met heldenverering. Maar wie is Jan Zwartendijk nou eigenlijk?
Nieuwe baan
“Toen Duitsland Nederland binnenviel, werd de Nederlandse consul in Litouwen ontslagen”, vertelt de schrijver. “Want hij was een Duitser en hij had nazisympathieën.” Zwartendijk, die nog geen ervaring had als ambassadeur, is toen gevraagd voor deze functie.
10.000 joden geholpen
“Op een gegeven moment kwamen er twee joodse mensen met een Nederlands paspoort op dezelfde dag, omdat ze Europa uit wilden. Ze voelden dat het steeds gevaarlijker werd.” Ze vroegen een visum voor Curaçao, waarna Zwartendijk belde met de ambassadeur waaruit bleek dat er voor Curaçao en Suriname geen visumverplichting was. Alleen toestemming van de gouverneur. “Deze twee mensen hebben toen gevraagd of het ook zonder de toestemming van de gouverneur kon. Dat heeft Zwartendijk aan de ambassadeur gevraagd, die besloot dat het voor deze twee mensen wel kon. Het waren er immers maar twee.”
De volgende dag stonden er zeventig Poolse joden voor de deur en de dag erna stonden er 300 joodse vluchtelingen. “Ze wilden allemaal een visum van Curaçao. Zwartendijk is gaan zitten en gaan schrijven. Hij heeft niet meer aan de ambassadeur gevraagd of hij ermee door mocht gaan. Hij was waarschijnlijk bang dat wanneer hij dat zou vragen het niet zo mogen.” In totaal zijn er 10.000 mannen, vrouwen en kinderen door Zwartendijk aan de Holocaust ontsnapt.
