Renske Leijten over het vernietigende rapport over de toeslagenaffaire: ‘Ik vind dat hier politieke conclusies bijhoren’

De parlementaire commissie die de toeslagenaffaire onderzocht kwam donderdag met een snoeihard oordeel. Veel ouders is een “ongekend onrecht” aangedaan en de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden. CDA-kamerlid Pieter Omtzigt en SP-kamerlid Renske Leijten vochten jarenlang tegen de stroom in voor de slachtoffers van deze affaire. Parlementair verslaggevers Eric Vrijsen van Elsevier Weekblad en Marleen de Rooy van de NOS bespreken de politieke gevolgen van het debacle.

Volgens Renske Leijten zijn de belangrijkste conclusies uit het rapport van de toeslagenaffaire dat de rechtsstaat geschonden is en informatie voor het toetsen van het beleid is achtergehouden. “Ik vind dan ook dat er politieke conclusies bij dit rapport horen.”

Pieter Omtzigt verschuilt zich niet als het gaat om de verantwoordelijkheid van de Tweede Kamer. Die mogen ook in de spiegel kijken: “Ik denk dat ook één van de conclusies is dat wij als politiek wat meer tijd aan wetten zouden moeten besteden dan aan de voorpagina van de kranten.”

Behalve dat er ontzettend veel mis is gegaan, wordt in het rapport gezegd dat de regering de Kamer meerdere keren onjuist en onvolledig geïnformeerd heeft. Volgens Omtzigt een essentieel punt: “Als je onjuiste en onvolledige informatie hebt, kun je niet de juiste besluiten nemen. Ze deden dat ook met het oogpunt om bepaalde juridische en politieke uitkomsten te hebben. Oftewel, ze hielden stukken bij de rechter en de Kamer achter om maar niet te vertellen wat er aan de hand is. Dat is de rot aan de rechtsstaat. En dat is waarom het ook ongekend onrecht is, want daarmee kon er niet gecontroleerd worden en de ouders kwamen daardoor aan de achtergrond, want het kabinet sprak niet over de ouders die klem kwamen, maar over de Kamerleden die vragen stelden. Dat is de omgekeerde wereld.”

Bewindspersonen wisten ervan af
NOS-journalist Marleen de Rooy heeft het hele proces gevolgd, op alle gangen gestaan en de tranen van bewindspersonen gezien. De vraag van het rapport was wat bewindspersonen en hoge ambtenaren door de jaren heen wisten van de harde fraudeaanpak bij het terugvorderen van de kinderopvangtoeslag. Deze vraag was simpel te beantwoorden, zegt De Rooy: “Ja, ze wisten dat. Op allerlei verschillende niveau’s. Het vreemde was dat deze signalen niet werden gezien als iets heel groots.”

De commissie had niet als taak om conclusies te trekken uit hun eigen rapport. Het is ook lastig om één dader aan te wijzen. Het rapport spreekt over ‘het hoogste politieke niveau’. Dan kun je bijvoorbeeld denken aan minister-president Mark Rutte, toenmalig minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher en toenmalig staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes. “Ja, ze hebben het allemaal geweten. Maar ze hebben niet doorgevraagd. Het is ook aan je topambtenaren om je te waarschuwen, maar je kunt alsnog verwachten van bepaalde bewindspersonen dat ze signalen zien en erop reageren,” zegt De Rooy.

“Het kabinet kan wel aanblijven, maar er zou toch iets moeten gebeuren. Maar het is heel lastig”, zegt Eric Vrijsen van Elsevier Weekblad: “Het rapport is zo bikkelhard, bovendien om zijn inhoud. Het beschrijft hoe mensen meedogenloos werden gepakt als ze misschien een foutje hadden gemaakt in hun aanvraag. Ze moesten duizenden euro’s terugbetalen en er was geen enkele compassie in de vorm van terugbetalingsregelingen. Als dan de politiek zegt: we gaan hier maar even aan voorbij. Tegelijkertijd stuur je niet zomaar een kabinet naar huis en zeker niet in tijden van corona. Nu is het rapport vers en iedereen denkt: dit kan niet zonder consequenties blijven. Maar over een week dan is dit weer afgekoeld, zo werkt de politiek nou helemaal.”

Rutte-doctrine van tafel
Een zichtbaar boze Omtzigt is heel duidelijk over de vervolgstappen die nu genomen moeten worden. Als het kabinet twee dingen onmiddellijk moet doen, zeg hij, dan is het bij de ouders kijken wat er versneld kan worden als het gaat om terugbetaling en ten tweede moet de Rutte-doctrine (dat Mark Rutte bepaalt wat voor informatie de Kamer te zien krijgt) onmiddellijk van tafel: “Als je dat als accountant zou doen, dan rent die meteen weg. Wij kunnen op dit moment de regering niet controleren met de manier dat Rutte denkt dat hij de Kamer kan informeren.”

Rol van het OM
De hoogste baas van het Openbaar Ministerie (OM) Gerrit van der Burg reageert op de verwijten tegen het OM in de toeslagenaffaire: “Wat ik vooral erg vind is dat deze mensen onvoldoende toegang hebben gekregen tot rechtsbescherming. Dat is volgens mij een grote schending van de rechtsstaat.”

Kijk hier het volledige gesprek terug